گلچين از بهترين گروه‌ها و سايت‌هاي اينترنتي. همه چيز از همه جا

Wednesday, August 11, 2010

Fw: درآمدي بر سه گاه - بخش اول



استاد عزيز و بزرگوار كار ارزشمند و پربهايي كه توسط دستان پر مهر و قلب مهربانتان به دستمان رسيد به مانند كتاب مقدسي در حال جمع آوري آن هستيم- ميدانم كه كاري وقت گير و پرزحمت است اما بدان كه نگاه ها و چشمان تشنه ما بدستان  علم شماست- از شما خواستارم اين كار ارزشمند را ادامه دهيد. در ضمن استدعا دارم كارهايي از اين قبيل كه به بررسي دستگاه ها مي پردازد و پيشتر براي گروه ارسال كرديده ايد را مجددا ارسال نمائيد
با سپاس و آرزوس سلامتي براي شما امير جعفري



--- On Wed, 8/11/10, Mahdi Momeni <mahdi_electronic@yahoo.com> wrote:

From: Mahdi Momeni <mahdi_electronic@yahoo.com>
Subject: درآمدي بر سه گاه - بخش اول
To: friends-of-radio-golha@googlegroups.com
Date: Wednesday, August 11, 2010, 4:59 AM

با سلام خدمت دوستان عزيز

 

  همانطور كه دوستان عزيز مستحضر مي باشند، در مرحله دوم بررسي دستگاههاي موسيقي ايراني، با كسب اجازه از بزرگان و دانايان موسيقي اين گروه، قرار بر اين شد تا اين كمترين عضو گروه به بررسي دستگاه سه گاه و تحليل چند برنامه گلها بپردازم، به اميد آنكه كمكي باشد هر چند كوچك به آن دسته از دوستان بزرگواري كه عضو گروه مي باشند و در عين علاقه و عشق به موسيقي ايراني اين ميراث كهن، به هر دليل نتوانستند يا نميتوانند وارد كلاسهاي موسيقي شده و با قواعد و علم آن آشنا شده و به يادگيري آن مشغول شوند. صميمانه آرزو ميكنم اين سلسله بررسيها موثر واقع شود، همچنين از دانايان موسيقي ايراني  تقاضا ميكنم اشتباهات اين حقير را گوشزد نمايند تا همگي از علم يكديگر بهره مند شده بر دانش خويش بيافزاييم.

و اما نحوه كار بررسي دستگاهها. با توجه به اينكه معمولا به كمك تصنيفها راحتتر مي توان به آهنگ (يا شايد به زبان ساده تر بتوان گفت لحن) يك آواز پي برد و آن را از آواز ديگر تشخيص داد، حقير تصميم دارم در ابتداي تحليل و آشنايي با هر دستگاه يك يا چند تصنيف زيبا در آن آواز را آپلود كنم (كاري كه پيشتر در مورد اصفهان انجام دادم) و سپس در مراحل بعد يك يا چند آواز از آن دستگاه (با اولويت بهترين آوازها) را تحليل كنم (تا جاييكه دانش ناقص حقير اجازه ميدهد). اميد كه مورد استفاده دوستان عزيز قرار بگيرد.

و اما در مورد دستگاه سه گاه، گوشه‌هاي مهم دستگاه سه گاه شامل موارد زير هست:

 

1 – درآمد: تا جاييكه حقير اطلاع دارم، همه دستگاه‌ها و آوازها با گوشه‌اي به نام درآمد شروع ميشوند (البته به جز آواز "كرد بيات"، اگر بتوان آن را به عنوان يك آواز مستقل حساب كرد كه با توجه به آنكه در رديف استاد دوامي اين آواز بصورت جداگانه ارايه شده است شايد بتوان نتيجه گرفت كه ايشان كردبيات را به عنوان آوازي مستقل ميشناختند حال آنكه برخي ديگر از اساتيد بر اين باور نيستند) که نشان دهنده حالت دستگاه مي باشد. اما اين به اين معني نيست كه اولين بيت هر آوازي كه در برنامه هاي مختلف به گوش مي رسد نيز الزاما گوشه درآمد است، اگرچه معمولا (شايد بتوان گفت اكثرا) اينگونه است و خوانندگان با درآمد آواز خود را شروع مي كنند.

 

2 – زابل: كه بر درجه سوم (شايد به زبان ساده تر بتوان گفت نت سوم_ اگر اشتباه مي كنم لطفا دوستان گوشزد كنند_ گام دستگاه سه گاه) تاکيد دارد.

 

3 – مويه: که بر درجه پنجم گام تاکيد مي‌کند و حالتي مثل شور دارد. از اين گوشه مي توان براي ورود به شور نيز استفاده كرد. نكته اي كه بايد به آن توجه كرد اين است كه چنانچه از اين گوشه در انتهاي آواز و براي فرود استفاده شود به آن حزان نيز گفته مي شود.

 

4 – مخالف: بر درجه ششم گام تاکيد دارد و از اين گوشه مي توان براي ورود به اصفهان نيز در مركب خواني ها استفاده کرد. (انشاا... اگه فرصتي و عمري باقي باشد در سري دوم بررسي دستگاهها به مركب خواني بيشتر خواهم پرداخت و نمونه هايي از مركب خواني در دستگاههاي مختلف را با تشريح آنها بصورت كاملتر آپلود خواهم كرد).

 

اگرچه سه گاه گوشه هاي ديگري نيز دارد (مثل مغلوب_كه بالاتر از مخالف است_، هدي و پهلوي، حصار _كه معمولا در چهارگاه بيشتر خوانده ميشود تا سه گاه_ مثنوي و ...)، با اينحال اغلب سه گاه هايي كه در برنامه هاي مختلف گلها اجرا شده است با درآمد آغاز شده و پس از اجراي سه گوشه ديگري كه در بالا به عرض رساندم ادامه پيدا كرده و در انتها با خواندن فرود تمام ميشوند. در اينجا لازم ميدانم به عرض دوستان برسانم كه براي آشنايي آن دسته از دوستان علاقمند به فراگيري و آشنايي با اين گوشه هاي دستگاه سه گاه، از ميان برنامه هاي مختلف گلها مجموعه اي از اين گوشه ها را جدا و آپلود كرده ام (1) كه دوستان ميتوانند با مراجعه به لينك مربوطه (در انتهاي اين نوشتار) آنها را دانلود نموده و با گوش دادن به اين گوشه ها با آنها آشنا شوند (2) و قلبا اميدوارم كه مورد استفاده دوستان قرار بگيرد.

 

و اما كوك دستگاه سه گاه. از آنجا كه پرداختن به كوك سه گاه در سازهاي مختلف نياز به توضيحات بيشتري دارد كه خارج از حوصله اين نوشتار است و مهمتر از آن، خارج از محدوده اطلاعات و دانش اين كمترين نابلد موسيقي، لذا تنها به ساز سه تار مي پردازم. حضرت استاد احمد عبادي (عليه الرحمه) كوك هاي مختلفي را براي ساز سه تار معرفي نمودند كه برخي از آنها به شرح زير مي باشند:

 

1 – کوک چپ کوک: سيم اول بر روي نت دو، سيم دوم بر روي نت سل، سيم سوم بر روي نت فا و سيم چهارم بر روي نت مي کرن كوك مي گردد.

2 – کوک راست کوک: سيم اول بر روي نت دو، سيم دوم بر روي نت فا، سيم سوم بر روي نت لا کرن و سيم چهارم بر روي نت دو كوك مي گردد.

3 – کوک مخالف سه گاه: سيم اول بر روي نت دو، سيم دوم بر روي نت فا، سيم سوم بر روي نت مي کرن و سيم چهارم بر روي نت ر کرن كوك مي گردد.

 

در انتها چند تصنيف هم در سه گاه آپلود كردم تا دوستاني كه احتمالا به تازگي به موسيقي ايراني علاقمند شده و گوش آزموده اي ندارند و نميتوانند تفاوت بين گوشه ها را احساس كنند (3) با گوش دادن به اين تصنيفها با فضا و لحن سه گاه آشنا شوند تا انشاا... در آينده بتوانند گوشه ها را نيز شناسايي كنند. ضمنا ذكر چند توضيح هم در مورد نام اين تصنيف ها (مجموعا 10 تصنيف) خالي از لطف نيست. اين تصنيف ها شامل: 1- افتخار آفاق، مرا عاشقي شيدا، در خيال و ناز ليلي با صداي استاد شجريان 2- وطن و گو به من خدايا با صداي استاد گلپايگاني 3- مهر تو و در ميزند با صداي جادويي خانم مرضيه 4- روز ازل با صداي استاد بنان 5- دل بريدن با صداي خانم هايده مي باشند. همچنين اگرچه تحليل تصنيف ها امري مرسوم نيست (عموما به اين دليل كه تصنيف ها بر خلاف آواز معمولا بر روي يك يا چند گوشه مختلف ساخته مي شوند مانند پرده بيداد در همايون، پرده بيات راجع در اصفهان و نيز گردشهاي فراوان بين گوشه هاي مختلف يك دستگاه) ، حقير به گوشه هاي به كار رفته در برخي از آنها در ادامه اشاره مي نمايم. باشد كه در توسعه موسيقي و كمك به آموزش آن كمكي باشد هرچند كوچك.

 

تصنيف در خيال:

سر آن ندارد امشب كه برآيد آفتابي               چه خيالها گذر كرد و گذر نكرد خوابي

پرده درآمد

نفس خروس بگرفت كه نوبتي بخواند             همه بلبلان بمردند و نماند جز غرابي

پرده زابل

برو اي گداي مسكين و دري دگر طلب كن                   كه هزار بار گفتي و نيامدت جوابي

پرده مويه

سر آن ندارد امشب كه برآيد آفتابي               چه خيالها گذر كرد و گذر نكرد خوابي

پرده مخالف

دل همچو سنگت اي دوست به آب چشم سعدي            عجب است اگر نگردد كه بگردد آسيابي

مخالف و اشاره به حزان

برو اي گداي مسكين و دري دگر طلب كن       كه هزار بار گفتي و نيامدت جوابي

فرود به سه گاه

 

تصنيف وطن:

دلم از تنهايي تو حتي يك نفس جدا نيست      گله سر كن كه مي دونم گله هات يكي دوتا نيست

پرده درآمد

اي وطن اي ريشه من، عشق من انديشه من                  گور من گهواره من، قلب پاره پاره من

پرده زابل

بگو از اونا كه رفتن تو رو بي صدا شكستن        بگو از اونا كه موندن، دل تو اينجا شكستن

با همه عذاب ديروز دل به فرداي تو بستم        توي اين روزاي خوبم ميبيني كه با تو هستم

پرده مخالف (مصراع هاي دوم با اشاره به مويه)

اما من نه به اهل سودام، نه به فكر ترك اينجام              اهل تو از ريشه تو، خاك تو خون تو رگهام

پرده مويه

اي وطن اي ريشه من، عشق من انديشه من      گور من گهواره من، قلب پاره پاره من

پرده زابل و فرود به سه گاه

 

تصنيف در مي زند:

در مي زند (2)      در بزم ما             خورشيد شب        سر مي زند(2)

(1)

فرمان چو دهد       فرمان کنم           جان خواهد اگر      قربان کنم

(2)

در مي زند(2)       در بزم ما             خورشيد شب        سر مي زند(2)

(3)

چون در آيد          رخ نمايد             رنج دوري اش       به سر آيد

شب به سر رسد     سحر آيد

مويه سه گاه

در بگشا               بر روي                آن زيبا

(4)

در مي زند(2)       در بزم ما             خورشيد شب        سر مي زند(2)

(5)

ساقي به ساغري     ديوانه کن مرا        مست جنون به يک             پيمانه کن مرا

به رهش مگر ز مستي          گل زندگي بريزم

شده ام غبار و ترسم                        ز ميانه برنخيزم

مخالف سه گاه

امشب که مي آيد به بر        بر ضد شبهاي دگر              آتش به دل سر مي زند

آشفته ام چون موي او          مستانه رفتم سوي او            مرغ دلم پر مي زند

(6)

در مي زند(2)       در بزم ما             خورشيد شب        سر مي زند(2)

(7)

فرمان چو دهد       فرمان کنم           جان خواهد اگر      قربان کنم

(8)

در مي زند(2)       در بزم ما             خورشيد شب        سر مي زند(2)

(9)

 

و اما سئوال، آيا كسي از دوستان مي تواند بگويد اعداد 1 تا 9 به كدام گوشه ها اشاره مي كنند؟ و اما پيشنهادحقير، اگر دوستان موافق باشند براي پاسخ درست به اين سئوال، جايزه اي در نظر بگيريم (يك يا چند برنامه گلها به عنوان جايزه). لذا دوستان پاسخهاي خود را به گروه (و نه به شخص بنده) ارسال نمايند تا هم تمام دوستان در بحث حضور داشته باشند و هم همگي از پاسخ ها آگاه شوند.

 

در اينجا ذكر چند نكته خالي از لطف نيست. اگر دوستان به خاطر داشته باشند در هنگام توضيح گوشه مخالف به عرض رساندم كه مي توان از اين گوشه براي مركب خواني به اصفهان نيز استفاده كرد. چنانچه دوستان تصنيف "مهر تو" با صداي خانم مرضيه را دانلود كنند، به وضوح شاهد گردشهاي پياپي بين پرده هاي مختلف سه گاه و اصفهان در اين تصنيف فوق العاده زيبا خواهند بود. لذا به عنوان يك برادر كوچكتر به آن دسته از دوستاني كه با دستگاه هاي موسيقي آشنايي ندارند، پيشنهاد مي كنم از اين تصنيف براي آشنايي با فضاي سه گاه استفاده نكنند.

 

متاسفم از اينكه عرايض حقير به درازا كشيد. اگرچه هنوز قطره اي از درياي سه گاه گفته نشده اما با كسب اجازه از دوستان اين درآمدي باشد بر سه گاه در دور اول. انشاا... در بخش بعدي به تحليل چند برنامه از مجموعه برنامه هاي گلها خواهم پرداخت. اميد كه مورد توجه دوستان قرار گيرد. صميمانه آرزومندم از نظرات و راهنمايي هاي شما دوستان بهره مند شوم.

 

خدايا چنان كن سرانجام كار                                    تو خشنود باشي و ما رستگار

 

به اميد موفقيت و سربلندي براي ايران و ايراني، فارغ از هر دين، مكتب، آيين، انديشه سياسي، قوميت و زبان و ... كه دارند و در هر نقطه اين كره خاكي كه به سر مي برند.

مهدي

 

لينك مربوط به مجموعه هاي آپلود شده:

http://www.4shared.com/account/dir/ipepFnwx/sharing.html?rnd=19

 

(1): با توجه به اينكه هرچه دقيقتر و مفيدتر بودن اينكار نيازمند بررسي تقريبا تمام آوازهاي يك دستگاه (در اين مورد خاص سه گاه) موجود در آرشيو مي باشد، زمان بسيار زيادي بايد صرف گوش دادن به مجموعه ها شود. به همين دليل و با توجه به محدوديت زماني اين كمترين و مشغول بودن به درس و پروژه دانشگاه (كه هيچ سنخيتي با موسيقي و هنر ندارد) اگر دوستاني كه آشنايي بيشتري با موسيقي و رديفها دارند در اين راه همكاري نكنند، عليرغم ميل باطنيم مجبور خواهم شد تا در دفعات بعد كار جداسازي گوشه ها را لغو نمايم و يا در حجم بسيار محدودتري انجام دهم. بنابراين براي دومين بار از دوستان آشنا به موسيقي صميمانه خواهش ميكنم در اين راه همكاري كنند، باشد كه اين مساله كمكي باشد هرچند كوچك به اشاعه موسيقي ايراني اين ميراث كهن.

 

(2): انشاا... اگر عمري و فرصتي باقي باشد و بخصوص دوستان علاقمند و آشنا به رديف دست مددخواهي اين كمترين را بفشارند، بر آنم تا براي تمام دستگاههاي موسيقي اينكار را انجام دهم. طبعا در انتها يك مجموعه نسبتا خوبي از گوشه هاي مختلف با اجراي خوانندگان مختلف خواهيم داشت. توضيح اين مطلب ضروري مي نمايد كه هر نوع استفاده و بهره برداري از اين مجموعه براي فروش و كسب درآمد از نظر بنده اشكال دارد و غير انساني است. اگرچه در صورت فروش اين مجموعه توسط برخي دوستان به ديگران، بنده حق پيگيري را براي خويش قايل نيستم اما از دوستان مي خواهم به حكم انسانيت اينكار را انجام ندهند. دوستان بايد اين محموعه را كاملا رايگان در اختيار همه آن دوستاني كه علاقمند به موسيقي هستند قرار دهند، بلكه كمكي باشد هرچند كوچك به آن دسته از دوستاني كه از لحاظ مالي در تنگنا هستند و نميتوانند با شركت در كلاسهاي موسيقي، رديفها و در كل موسيقي را ياد بگيرند.

 

(3): به ياد دارم آن زمان كه خود قدم در راه پر فراز و نشيب فراگيري موسيقي نهادم (كه هنوز هم قطره اي از اين دريا را نميدانم)، بر روي جلد نوارهاي استاد شجريان و يا نوارهاي آموزش رديف يا برنامه هاي گلها ميديدم كه نوشته يا اعلام ميشود كه سه گاه و ديگري شور و ديگري ... . با خوبش ميگفتم كه "اينها كه همه مثل هم هستن، براي چي به اين ميگن شور يا به اون ميگن سه گاه يا ..." . اما با گذشت زمان اين تفاوتها برايم آشكار شد. لذا آن دسته از دوستان كه احتمالا وضع مشابهي مثل سالها پيش حقير و خيلي ديگر از دوستان دارند نااميد نشده كار خويش را با جديت ادامه دهند و مطمئن باشند كه روزي همه چيز برايشان كاملا آشكار خواهد شد.

 

 



No comments:

آرشیو مطالب