میرزا حسن تبریزی معروف به رشدیه بنیان گذار مدرسه های جدید در ایران

رشدیه، پدر دبستان و دبستانی ها در ایران

http://www.iranian.com/main/blog/msabaye-6

by msabaye
08-Sep-2009

هشتم سپتامبر برابر با هجده شهریور روز جهانی سواد آموزی است. به جاست
که در چنین روزی از میرزا حسن رشدیه، پایه گذار دبستان در ایران یادی
بکنیم. بدون تلاش های خستگی ناپذیر وی، تجربه دبستان و سبک جدید آموختن
برای بسیاری از ما ممکن نبود.

میرزا حسن تبریزی معروف به رشدیه بنیان گذار مدرسه های جدید در ایران
است. به سبب تلاش های خستگی ناپذیر او در جهت تاسیس مدارس به سبک نو، او
را پدر دبستان و دبستانی ها در ایران خوانده اند.

میرزا حسن در چهاردهم تیرماه سال 1230 در تبریز به دنیا آمد. پس از
فراگیری علوم مقدماتی در مکتب و تحصیل علوم دینی، از طریق روزنامه های
انتشار یافته در خارج از ایران، با مشکلات مدارس آن زمان و لزوم بازنگری
در شیوه های قدیم تدریس در ایران آشنا شد. پس برای آموختن علوم جدید و
فراگیری شیوه جدید آموزش، به مصر، استانبول و بیروت رفت. در آن جا پس از
آشنایی کامل با اسلوب تعلیم و مطالعات فراوان، موفق شد الفبای صوتی در
زبان فارسی اختراع کند. در سال 1263، نخستین دبستان ایرانی را به سبک
جدید برای مسلمانان ایروان تاسیس کرد و چهار سال بعد، به تبریز بازگشت و
اولین دبستان را به سبک نو درآنجا بنیان گذاشت.

در این مدرسه، روش جدیدی اعمال می شد که در برگیرنده زنگ تفریح، خروج به
موقع دانش آموزان از کلاس، تشکیل صف و بازگشت منظم به کلاس بود. برخی
متحجرین زنگ مدرسه وی را چون ناقوس کلیسا و کسانی را که فرزندانشان را به
این مدارس می فرستادند، کافر نامیدند. رشدیه برای آرام کردن اوضاع، از
زنگ استفاده نکرد و تا قبل از سال 1305، برای تشکیل صف، به اشاره ناظم
مدرسه، دانش آموزی که بیان خوبی داشت، در گوشه ای از راهرو یا محوطه
مدرسه بالای صندلی می رفت و با صدای رسای خود این شعر را که سروده رشدیه
بود، می خواند:

هر آن کو در پی علم و دانایی است بداند که وقت صف آرایی است

یا برای زنگ تفریح و خروج دانش آموزان از کلاس، این بیت را می خواند:

الا ای غزالان دشت ذکاوت به بیرون روید از برای سیاحت

اهمیت اساسی کار رشدیه در تحولی است که در تعلیم الفبا ایجاد کرد که با
استفاده از آن کودکان در مدت کوتاهی با سواد می شدند. روش تعلیم الفبا در
مدارس رشدیه از این جهت که به نوشتن متکی نبود، با روش مکتب داران کاملا
متفاوت بود. ابتدا به کودکان خواندن می آموخت و هیچ گاه ابتدا اسامی حروف
آموخته نمی شد، بلکه صدای آن ها مورد نظر بود. بدین ترتیب کودکان هفت
ساله در مدت سه ماه خواندن و نوشتن می آموختند. این نکته هراس بسیاری از
مکتب داران را برانگیخت، چرا که در روش تدریس آنان، زمانی بسیار طولانی
برای فراگیری الفبا لازم بود. با سواد شدن عده زیادی در مدتی کوتاه، مردم
را از ملایان و مکتب داران بی نیاز می کرد. در پی تحریکات اینان، عده ای
به مدرسه رشدیه حمله کردند و ویرانی به بار آوردند. رشدیه بار دیگر به
تاسیس مدرسه ای دیگر دست زد. اما این بار تکفیر شد و فتوای انهدام مدارس
جدید صادر شد. در تخریب یکی از مدارسی که او تاسیس کرده بود، چند دانش
آموز کشته شدند. در اثر فشاربسیار، رشدیه بارها فراری شد، اما هیچگاه از
پای ننشست و در بسیاری شهرها از جمله تبریز، قفقاز و مشهد دست به تاسیس
مدارسی زد که همگی پس از مدتی بسته شدند.

وقتی امین الدوله به سمت والی آذربایجان منصوب شد، از رشدیه حمایت کرد و
تاسیس دبستان دیگری در تبریز ممکن شد. پس از مدتی امین الدوله نخست وزیر
شد و رشدیه را با خود به تهران برد. رشدیه اولین دبستان را به سبک جدید
در تهران نیز تاسیس کرد. با تشکیل و تاسیس مدرسه ی رشدیه، مقدمات تاسیس
مدارس دیگری چون ابتداییه، علمیه و افتتاحیه فراهم شد و با تشکیل "انجمن
معارف"، راه برای ایجاد مدارس جدید دیگر و پیش رفت شیوه نوین آموزش باز
شد.

حسن رشدیه در 29 آذر سال 1323 در قم چشم از جهان فرو بست. وصیت او این
بود که "مرا جایی به خاک بسپارید که هر روز شاگردان مدراس از روی قبرم
بگذرند و از این بابت روحم شاد شود". یادش گرامی باد.

نیما یوشیج در شعر یاد

یاد بعضی نفرات

روشنم می دارد

اعتصام یوسف

حسن رشدیه

قوتم می بخشد

راه می اندازد

و اجاق کهن سرد سرایم

گرم می آید از گرمی عالی دمشان

یاد بعضی نفرات

رزق روحم شده است

وقت هر دلتنگی

سویشان دارم دست

جراتم می بخشد

روشنم می دارد

منابع

"از آن روزی که شعر کار زنگ مدرسه ها را می کرد (زنگ مدرسه ها در قدیم و
یادی از میرزا حسن رشدیه"، مجله رشد معلم، شماره 192، تابستان 1384، ص.
44.

"مشروطه ی ایرانی"، ماشاالله آجودانی، تهران، نشر اختران، 1382، ص.
276-259.

"زندگینامه پیر معارف، رشدیه بنیانگذار فرهنگ نوین ایران"، فخرالدین
رشدیه، تهران، انتشارات هیرمند، 1370. (عکس مرحوم رشدیه از این کتاب
گرفته شده است).

"اندیشه های تربیتی حاج میرزا حسن رشدیه"، علی سیّدین، مجله رشد معلم،
شماره 136، آبان 1377، ص. 27- 26 .

=========================================