گذری بر مرغ سحر

آخرین ویرایش ۵ ماه پیش توسط یک کاربر نشناس انجام شده‌است
مرغ سحر
پی‌گیری این صفحه
مرغ سحر نام تصنیف مشهوری است که نخستین بار با صدای ملوک ضرابی و بعد با صدای قمرالملوک وزیری اجرا شد. شعر تصنیف مرغ سحر را ملک‌الشعرای بهار سرود و آهنگ آن، در دستگاه ماهور، از مرتضی نی‌داوود است. یکی از محبوب‌ترین اجراهای این تصنیف از محمدرضا شجریان است که اغلب به خواست مردم در کنسرت‌های شجریان به گوش می‌رسد. لازم به ذکر است که محمدرضا شجریان، بند دوم این شعر را نمی‌خواند.

نخستین اجراویرایش

از نخستین اجرای این تصنیف کمتر یاد شده. در هفتم تیر ۱۳۰۶، روزنامه ناهید که در زمینه طنز مطالبی را منتشر می‌کرد جشنی به مناسبت آغاز هفتمین سال انتشار خود بر پا کرد و «تصنیف در ماهور» به عنوان «اثر طبع یکی از اساتید سخن» درآن جشن اجرا شد که متن آن را پیوست اولین شماره سال هفتم کردند. محل اجرا هم «باغ آقای سهم الدوله» بود. این تصنیف، بعدها «مرغ سحر» یا «ناله مرغ سحر» نام گرفت و سُراینده آن نیز از پرده ابهام خارج شد و آن را معرفی کردند که ملک‌الشعرای بهار بود.[۱] سپس این تصنیف با صدای ملوک ضرابی و بعد با صدای قمرالملوک وزیری اجرا شد که با استقبال مواجه شد. آهنگ این اثر، در دستگاه ماهور، از مرتضی نی‌داوود است.

این تصنیف بارها توسط هنرمندان مختلف اجرا شده است که از جمله می‌توان به اجرای نادر گلچین و همچنین صدا و نوازندگیِ گیتار فرهاد مهراد اشاره کرد. یکی از محبوب‌ترین اجراهای این تصنیف از محمدرضا شجریان است که اغلب به خواست مردم مکرر در کنسرت‌های او به گوش می‌رسد.

تصنیف مرغ سحر با صدای لیلا فروهر هم در سال ۲۰۰۸ در کنسرت بزرگ وی در سالن مراسم اسکار (کداک تئاتر) به رهبری ارکستر امیر بدخش اجرا شد. اجرای وی مورد تحسین حاضرین قرار گرفت.

تصنیف مرغ سحر توسط محسن نامجو از هنرمندان معترض به وضعیت اجتماعی-سیاسی ایران پس از انتخابات ریاست جمهوری دهم با همکاری گروه موسیقی کیوسک در اواخر سال ۱۳۸۸ با تنظیمی نو بازخوانی شده است.

ماندگاری مرغ سحر را باید در مضمون اجتماعی-سیاسی آن جستجو کرد که در هر دوره‌ای در ایران به گونه‌ای مصداق پیدا می‌کند.

زمان سرودن تصنیفویرایش

این تصنیف در کوران حوادث پس از سقوط سلسله قاجار و روی کار آمدن پهلوی سروده شده است. اسماعیل نواب صفا، ترانه‌سُرای مشهور، نالهٔ مرغ سحر ملک‌الشعرا را مربوط به «حوادث دوران محمدعلی‌شاه و به توپ بستن مجلس شورای ملی و بلاتکلیفی مملکت در لحظاتی بسیار حساس» انگاشته است. وی با اشاره به روایتی از زبان موسی نی داود، می‌افزاید: «درغیر این‌صورت، رضاشاه پس از شنیدن این شعر و آهنگ، مجریان آن را مورد محبت قرار نمی‌داد». هرچند رضاشاه به بازماندگان خودکامگی محمدعلی‌شاهی محبت داشت. وانگهی، از زبان یکی از دو برادر سازنده آهنگ مرغ سحر، می‌گوید: «…در واقع ترانه‌ایست که استاد بهار برای مخالفت با رضاشاه سروده است» که این سخن با آن سخن متضاد است.[۲]

به هر حال درباره زمان سرودن این ترانه باید گفت که بهار در آن ایام به نثر و نظم سخن‌هایی درباره دوره مشروطه‌خواهی گفته و از سروده‌های آزادی‌خواهانه خود یاد کرده است. البته در آن‌ها هیچ اشاره‌ای به ترانهٔ مرغ سحر دیده نمی‌شود. وانگهی، در سال ۱۳۰۶ که این ترانه نخستین بار اجرا شد، نام سُراینده‌اش را پنهان داشتند. کسانی هم سُرایش آن را به دورهٔ زندان یا پس از زندان و تبعید بهار منسوب کرده‌اند که به‌کلی نادرست است و در آن هنگام، شاعر ـ اگر چه مغضوب دستگاه بود ـ هنوز نمایندگی مجلس را بر عهده داشت.[۳]

خوانندگان تصنیفویرایش

گوگوش
ملوک ضرابی
قمرالملوک وزیری
لیلا فروهر
سیما بینا
محمدرضا شجریان
همایون شجریان
سالار عقیلی
محمد گلریز
فرهاد مهراد
محسن نامجو
نادر گلچین
هوشمند عقیلی
شکیلا
گیسو شاکری
اکرم بنایی
هنگامه اخوان
مهناز معمار
«محمد ملك»
«پيمان»
عماد عامری
متن شعرویرایش

بخشی از شعر ملک الشعرای بهار که در تصنیف خوانده می‌شود، به این شرح است:

بند یکم
مرغ سحر ناله سرکن، داغ مرا تازه تر کن

ز آه شرربار این قفس را بَرشِکَنُ و زیر و زِبَر کن

بلبل پَر بسته ز کنج قفس درآ، نغمهٔ آزادی نوع بشر سُرا

وَز نفسی عرصهٔ این خاک توده (در برخی اجراها از جمله اجرای هنگامه اخوان این بخش "خاک تیره" خوانده شده است) را پرشرر کن

ظلم ظالم، جور صیاد آشیانم داده بر باد

ای خدا، ای فـلک، ای طبیعت، شام تاریک ما را سحر کن

نوبهار است، گل به بار است، ابر چشمم، ژاله‌بار است

این قفس، چون دلم، تنگ و تار است

شعله فکن در قفس ای آه آتشین

دست طبیعت گل عمر مرا مچین

جانب عاشق نِگَه‌ای تازه گل از این، بیشتر کن

مرغ بی دل شرح هجران مختصر، مختصر کن

بند دوم
عمر حقیقت به سر شد، عهد و وفا بی اثر شد

ناله عاشق، ناز معشوق، هر دو دروغ و بی ثمر شد

راستی و مهر و محبت فسانه شد

قول و شرافت همگی از میانه شد

از پی دزدی، وطن و دین بهانه شد

دیده تر کن!

جور مالک، ظلم ارباب، زارع از غم گشته بی تاب

ساغر اغنیا پر می‌ناب، جام ما پر ز خون جگر شد

ای دل تنگ ناله سر کن، از مساوات صرف نظر کن

ساقی گلچهره بده آب آتشین، پردهٔ دلکش بزن ای یار دلنشین

ناله بر آر از قفس ای بلبل حزین

کز غم تو، سینه من، پر شرر شد، پر شرر شد

این شعر جنبه سیاسی ژرفی دارد. طرف دیالوگ بند اول تمامیت است و طرف دیالوگ بند دوم اعضاء یا افراد جامعه. بند دوم بجز در اجراهای آوازی بسیار قدیمی در دوران جدید به صورت آواز یا دکلمه استفاده نشده است.

پانویسویرایش

پروین، ناصرالدین
پروین، ناصرالدین
پروین، ناصرالدین
منابع
پیوند به بیرون
به زبان‌های دیگر مطالعه کنید
ویکی‌پدیا ™ تلفن همراه‌رایانه
محتوا تحت CC BY-SA 3.0 در دسترس است، مگر اینکه خلافش ذکر شده باشد.
شرایط استفادهحریم خصوصی

--

---
‏شما به این دلیل این پیام را دریافت کرده‌اید که در گروه Google Groups "دوستان راديو گلها" مشترک شده‌اید.
برای لغو اشتراک از این گروه و قطع دریافت ایمیل‌های آن، ایمیلی به friends-of-radio-golha+unsubscribe@googlegroups.com ارسال کنید.
برای گزینه‌های بیشتر، از https://groups.google.com/d/optout دیدن کنید.