بیست سال از مرگ جواد معروفی گذشت

BBC persian

جادوی تنظیم؛ بیست سال از مرگ جواد معروفی گذشت

محمود خوشنام

پژوهشگر موسیقی

به روز شده:  17:13 گرينويچ - شنبه 07 دسامبر 2013 - 16 آذر 1392

• بیست سال از درگذشت جواد معروفی می گذرد

زمانه پر شتابی است که به گردَش هم نمی رسیم. بیست سال از درگذشت جواد معروفی موسیقی دان، آهنگساز و تنظیم کننده موسیقی در ایران گذشت. او مهم تر از همه، خط نوآورانه ای را در پیانو نوازی ایرانی پدید آورد که هم سازگار با این ساز غیر سنتی بود و هم همه گوشه های موسیقی سنتی را پوشش می داد.

از این روی می توان از مکتب معروفی سخن به میان آورد که شاگردان بسیاری را زیر تاثیر خود قرار داده است.

جواد معروفی فرزند ردیف شناس و تارنواز سال های پس از مشروطیت، موسی خان معروفی، بود که به توصیه پدر در مدرسه موسیقی وزیری نام نوشت و به زودی دستی توانا در نواختن پیانو پیدا کرد. او در هنرستان هم با موسیقی سنتی ایران آشنا شد و هم با مبانی علمی موسیقی بین المللی.

جواد معروفی زیر تاثیر همان فضا همه اش در فکر دگرگونی در اجرا و پیشبرد فرایند نوآوری در موسیقی بود. پیانوی معروفی به همین جهت از سبک و روش دیگری بهره می گرفت و نواخته هایش به ذائقه متجددان و فرنگ رفته ها نیز خوش می آمد. او در کنار نواختن از تنظیم آهنگ برای ارکستر و نیز آهنگسازی غافل نبود ولی از آن جا که تنظیم کننده های آن زمان اندک بودند، نقش تنظیم های او سخت اهمیت پیدا می کرد و کمبودی را برطرف می ساخت.

آفریده های معروف معروفی

سوئیت های دو گانه در دشتی و سه گاه، که به قول خودش بهترین کار اوست

• ماهور و راک
• شش پرلود
• کنسرتو برای پیانو و ارکستر در چهارگاه
• چند چهار مضراب
• چهار رمانس برای پیانو

باری، معروفی در هنرستان کلاس پیانوی خانم خاراطیان را به پایان برد و دیپلم هنرستان را به دست آورد. ولی کار را در همان هنرستان ادامه داد تا توانست لیسانس خود را نیز در رشته پیانو دریافت کند. علاقه به هنرستان باز هم او را در محیط آموزشی نگاه داشت. این بار به عنوان هنر آموز پیانو. به موازات کار تدریس باز هم به اعتلای دانش خود پرداخت و به مطالعات خود در زمینه موسیقی بین المللی و آهنگسازی ادامه داد و دیپلم سوم را هم از آن خود کرد.

جواد معروفی علاوه بر اینها تا پیش از مرگ، چهل سال تمام با شورای موسیقی رادیو همکاری و ارکسترهای رادیویی را رهبری می کرد.

تنظیم ترانه های ایرانی برای اجرا با ارکستر

کار بسیار برجسته معروفی تنطیم ترانه های ایرانی برای اجرای با ارکستر بزرگ بود. بیشترین کوشش را در تنظیم ترانه های مشروطیت به ویژه ترانه های شیدا و عارف به کار زد. بی اغراق می توان گفت که نیمی از جاذبه ماندگارترین این ترانه ها به خاطر بهره وری آن ها از تنظیم معروفی است. روح الله خالقی نیز به این کار علاقه داشت ولی عمر کوتاهش مجال زیادی برای این کار باقی نگذاشت.

معروفی حتی آهنگ های نه چندان با ارزش روز را به کارگاه تنظیم خود می برد و بر ارزش آنها می افزود. جادوئی در کار تنظیم های او بود. این کار را مرتضی حنانه نیز در یک محدوده زمانی کوتاه انجام داده است. تمایل و گرایش به تنظیم، وقت زیادی برای آهنگسازی باقی نمی گذاشت. با این همه در این زمینه نیز فعال بود.

آثار معروفی غالبا از شیوه دو صدائی و گاه چند صدائی بهره ور است و تقابل سازهای زهی و مضرابی پایه اصلی برای رنگ آمیزی هاست.

جواد معروفی در ساختن و پرداختن همان قدر تواناست که در نواختن. نواخته های او گاه به غزلی گوشنواز می ماند. در شیوه او دست چپ نقشی جدا از دست راست دارد و هماهنگی خفیفی ملودی ها را به هم می پیونداند.

تدوین مجموعه ردیف موسیقی سنتی

کار با ارزش دیگری که از جواد معروفی بر جای مانده تدوین و تنظیم مجموعه ردیف موسیقی سنتی ایران برای پیانوست که تا زنده بود در فکر انتشار آن ها بود ولی نمی دانیم فرصت این کار را پیدا کرد یا نه؟

از کلاس نوآورانه پیانو نوازی معروفی که خود از مکتب فراگیر وزیری نشات می گرفت، شاگردان برجسته ای بیرون آمدند. معروف ترین آن ها انوشیروان روحانی است که خود اینک هم در نواختن و هم در ترانه سازی دست همه را از پشت بسته است! شاگردان دیگر عبارتند از اوفلیا پرتو سرپرست گروه یاران، مهین زرین پنجه نوازنده و آهنگساز مقیم فرانسه.

جواد معروفی را برای آخرین بار سه ماهی پیش از درگذشتش در آلمان دیدیم. شبی که بزرگواری کرد و با پیانوی ناکوک مانده ما، قطعه ای را به یادگار برایمان نواخت. انگشتان هم چنان روان و سیال باقی مانده بود و ذهنیت بداهه پردازی اش سالم. با این همه سه ماه بعد، در شانزدهم آذر سال 1372 خبر درگذشتش در رسانه ها انتشار یافت. یادش گرامی باد.