اولین اواز استاد گلپا در منزل مرتضی خان محجوبی

 اولین اواز استاد گلپا در منزل مرتضی خان محجوبی

مقدمه:

امروز بنا به فرمایش استاد اکبر گلپایگانی اولین اواز خصوصی ایشان با نام مستانه را که حول و حوش سال ۱۳۲۹ اجرا گردیده است را تقدیم علاقمندان به هنر می کنیم.این اواز اولین اجرای ضبط شده استاد گلپا می باشد.وقتی با استاد درباره این اواز صحبت می کردم ایشان فرمودند که این اواز را زمانی که ۱۶ یا ۱۷ سال بیشتر نداشته اند در منزل مرتضی خان محجوبی اجرا کرده اند.نکته جالب توجه اینکه استاد زمانی که این اواز را اجرا کرده اند هنوز مشغول یادگیری اواز نزد نور علی خان برومند بوده اند.به علت رفت و امد بزرگان هنر با نورعلی خان برومند بود که پای گلپای جوان هم به مجالس بزرگان و اساتید باز شد و هرگاه هنرمندان دور هم جمع می شدند گلپا هم در این جمع حضور یافته و علاوه بر کسب تجربه و یادگیری اواز، برنامه ای را هم با همکاری نوازندگان بزرگ موسیقی ایران اجرا می کردند.

این برنامه هم یکی از همان برنامه های خصوصی است که استاد گلپا در ان به هنرنمایی پرداخته اند.به علت کمبود امکانات صوتی در ان زمان بسیاری از ان برنامه ها ضبط نشد و برخی هم به صورت نوار ریل ضبط شده که بسیار کمیاب هستند و دست همه کس نیست.این برنامه هم توسط ریل ضبط گردیده است و به یادگار مانده است.

اجرای چنین اواز زیبا و بی نظیری از استاد گلپا در چنین سن و سالی(۱۶ یا ۱۷سالگی)ان هم در حضور اساتید بزرگی همچون:مرتضی خان محجوبی،علی تجویدی،حسین تهرانی،قمرالملوک وزیری،سعادتمند قمی و...واقعا جای تحسین و تمجید دارد.این اواز سالها قبل از ورود استاد به رادیو ضبط اجرا گردیده است و مهارت و استادی ایشان در اجرای گوشه ها در این سن و سال هم کاملا مشهود است.

به علت دعاهای شما عزیزان زمانی که استاد یک عمل جراحی سخت قلب را گذرانده بودند استاد گلپایگانی تصمیم گرفتند که این اواز را هدیه کنند به تمامی علاقمندان موسیقی اصیل ایرانی.امیدواریم با شنیدن این اواز بسیار کمیاب و شنیدنی گوشه ای از محبتهای شما دوستان گرامی و مهربان جبران شود.

ابتدا توجه شما را جلب می کنم به تحلیل این اواز که توسط دوست و همکار فرهیخته و هنرمندم سرکار خانم ازاده حسینی انجام گردیده است:

 

تحلیل آواز خصوصی استاد گلپا

 

با همکاری استادان:

مرتضی خان محجوبی (پیانو)

علی تجویدی (ویلون)

حسین تهرانی (تنبک)

قمرالملوک وزیری و حسین تهرانی(ضربی خوانی)

سعادتمند قمی(اواز دوم برنامه)

میر نقی موسوی(مجری برنامه)

در آواز زیبای ابوعطا از متعلقات دستگاه شور می توان رگه هايي از اندوه و حزن يافت. اين آواز بيش از همه نزديك به فرهنگ عاميانه و کوچه باغی یا محله اي است. گاهي آوازهايي در ابوعطا خوانده شده اند كه براي زبان حال مردم كوچه و بازار ملموس تر بوده است. اما در عين اندوهناكي، گوشه هاي مفرح و نشاط آوري نيز در اين آواز وجود دارند، مانند گوشه سيَخي که در حالت ضربي بخصوص داراي هيجاني است كه شنونده را سخت تحت تاثير قرار مي دهد و در نتيجه به قول شادروان استاد جواد معروفي در شنونده اميدواري و شور ایجاد مي كند. ابوعطا يكي از نغمه هاي دستگاه شور مي باشد كه گام یکسانی با این دستگاه دارد و تنها اختلاف آن با خود دستگاه در توقف مكرر روي درجه چهارم (نت شاهد) و درجه دوم (نت ايست) است. بنابراين نت شاهد و محسوس آن در درجه ي دوم دستگاه شور قرار دارد. درجه دوم دستگاه شور داراي ربع پرده است و در نتيجه آواز ابوعطا در بعضي مواقع از درآمد به دستگاه زیبای نوا نزديك مي شود (البته مشابهت دستگاه نوا با نغمه افشاری بیشتر می باشد). آوازی كه با اجراي استاد گلپا مورد تحلیل قرار می گیرد، آوازی زیبا و درخشان از این استاد برجسته آواز به شمار می رود. در اين آواز استاد گلپا همانند اغلب اجراهای ابوعطا از گوشه ي معروف حجاز در بيشتر بخش ها و تحريرهايشان استفاده مي كنند. گوشه حجاز ابوعطا قرابت و نزديكي شگفت انگيزي با گوشه های آواز و نغمه ي دشتي دارد. اين نزديكي با گوشه هاي بسيار زيباي غزال و نهفت دستگاه بسيار شنيدني نوا هم آشكار مي شود گوشه ي چهارباغ اين آواز هم جالب است: انگار خواننده دارد شنونده را پند و اندرز مي دهد! اجراي بخش انتهایی این برنامه خصوصی به حالت ضربي نشاط دستگاه های همايون و ماهور را در شنونده به وجود می آورد. در هر صورت، گوشه ی حجاز از مقام های تابع یا فرعی اين آواز به شمار می رود که وابستگی ریشه ی آن به سرزمین حجاز عربستان می باشد. با توجه به حزن و اندوهی که در آوازهای عربی مخصوصا در سده های گذشته وجود داشته، می شود حدس زد که این گوشه می توانسته گوشه ای غمگین باشند. البته در گذشته گوشه حجاز یا نهفت اهمیتی بسیار بیشتر از امروز داشت و نیازی به فرود آمدن در مقامی دیگر نداشته است. استاد گلپا در این برنامه چنان با تبحر و جذاب گوشه ی حجاز را اجرا می نمایند که نه تنها غم و اندوهی در آن متصور نیست، بلکه شنونده شادمان بر سر جای خود میخکوب می شود.

گوشه هاي مهم آواز ابوعطا عبارتند از: ابوعطا، امیری، گنج سوخته، ده ناصری، میگلی، بهجت افزا، مجلسی، لیلی و مجنون، هزار دستان، زیرکش، حجاز، حیاتی، جغتایی، رهاوندی، شیرین بیان، کرد بیات، گل ملیح، کوچه باغی، محیر ، امیر، خانی، حجاز مصری، کشته و مرده، چهارباغ یا چهارپاره، یتیمک، رامکلی (1)، رامکلی (2)، گبری (1)، گبری (2)،  حسن موسی، پهلوی، عشاق، شهر آشوب، مهرگانی، نغمه باربد، شهناز، سلمک، و مثنوی ابوعطا.

تحلیل برنامه:

مقدمه ابوعطا و چهارمضراب شنیدنی با پنجه های معجزه گر استادان محجوبی، تجویدی، و تهرانی (ریتم 8/6)

تحریر درآمد

شعر:

از عقل و ادب هیچ نگویید که امروز

جز حالت شوریده و مستانه ندانیم

درآمد و جمله اول ابوعطا

تحریر درآمد

اشاره به گوشه اوج حجاز

شعر:

گفتند در این خانه یکی دام نهاد است

در دام چنانیم که ما دانه ندانیم

درآمد و جمله دوم

تحریر

همنوازی استثنایی پیانو و تنبک

شعر:

امروز مها خویش ز بیگانه ندانیم

مستیم بدان سان که ره خانه ندانیم

گوشه حجاز

تحریر استثنایی حجاز

شعر:

باده ده و کم پرس که چندان قدحت نیست

کز یاد تو ما باده و پیمانه ندانیم

گوشه حجاز

تحریر دوباره بلبلی حجاز

اشاره به تحریر حاجی حسنی، رامکلی و فرود

ضربی خوانی، در ریتم 8/6(توسط اساتید:حسین تهرانی و قمرالملوک وزیری)، اجرای آواز فوق العاده شنیدنی و بی نظیر در قسمت دوم برنامه (از استاد سعادتمند قمی) که از پرده بالا آغاز می شود و پایان برنامه.

دانلود اواز:

اولین اواز استاد گلپا در منزل مرتضی خان محجوبی

با تشکر از جناب آقای فرهاد رحیمی مدیر وبلاگ رسمی گلپایگانی

و سرکار خانم ازاده حسینی

موفق باشید...